 |
| Turowski Paweł - Nowe prawo Unii Europejskiej a bezpieczeństwo energetyczne Polski, 01. LOGISTYKA - dla ... |
 |
|
|
[ Pobierz całość w formacie PDF ] Paweł Turowski Nowe prawo Unii Europejskiej a bezpieczeństwo energetyczne Polski Po rosyjsko-ukraińskim kryzysie gazowym ze stycznia 2009 r., który spowodował odcięcie dostaw gazu do odbiorców w Europie Środkowej i na Bałkanach, Unia Europejska przyjęła w 2010 r. rozporządzenie mające zapobiegać negatywnym skutkom nagłego wystąpienia braków paliwa gazowego. Nowe prawo nakłada m.in. obowiązek modernizacji istniejących gazociągów, tak aby przesyłały surowiec w dwóch kierunkach oraz zakłada budowę nowych połączeń gazowych zgodnie z zatwierdzonymi przez UE planami. Przewiduje również określone reakcje w sytuacji ogłoszenia stanu nadzwyczajnego, gdy pojawią się braki gazu w danym kraju lub regionie. Autorzy unijnej regulacji uznali, że to mechanizmy rynkowe mają zapewnić uzupełnienie potencjalnego defi cytu surowca, jak i budowę nowych gazociągów. Taka logika kryje potencjalne ryzyko – nowe rurociągi muszą zarabiać na siebie i w związku z tym ich budowa nie zawsze jest opłacalna. Unia Europejska przyjęła z końcem 2010 r. rozporządzenie Parlamentu Eu- ropejskiego i Rady (UE) nr 994/2010 z 20 października 2010 r. w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy Rady 2004/67/WE (zwane dalej w tek- ście rozporządzeniem 994/2010) 1 . Nowy akt prawa ma stać się instrumentem wzmacniającym bezpieczeństwo ener- getyczne krajów unijnych, w szczegól- ności państw Europy Środkowej i Bałka- nów, które najczęściej odczuwały skutki odcinania dostaw gazu ze Wschodu. dzy Ukrainą a Rosją, który miał miejsce w styczniu 2009 r. Zapoczątkowało go od- cięcie dostaw gazu na Ukrainę, co spo- wodowało odpowiedź Kijowa. Ukraina wstrzymała tranzyt gazu rosyjskiego do Europy i tym samym poszerzyła formę kon fl iktu z bilateralnego w wielonarodo- wy, wciągając do sporu Komisję Europej- ską i kilkanaście państw Unii. Taktyka obronna Kijowa okazała się skuteczna – nie dość, że naraziła Gazprom na wy- mierne straty fi nansowe związane z nie- możnością przesłania gazu do odbiorców, to dodatkowo stracił na tym wizerunek Federacji Rosyjskiej. W wyniku kryzysu ucierpiało wiele krajów Europy Środ- kowej. Przez miesiąc ograniczone były Prace nad dokumentem rozpoczęły się w lipcu 2009 r. po kryzysie gazowym mię- 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 994/2010 z 20 października 2010 r. w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy Rady 2004/67/WE (Dz. Urz. UE L. 295/1 z 12.11.2010). I – 2011 / 17 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 81 dostawy gazu m.in. do Polski, Słowacji, Czech i Węgier. W niektórych z wymienio- nych państw wstrzymanie dostaw było bardzo dokuczliwe, np. w Bułgarii prze- stano ogrzewać domy, szkoły i urzędy. wielu krajów Wspólnoty i uruchomiło działania mające na celu ograniczenie w przyszłości tego typu problemów. GDZIE TKWI PRZYCZYNA PROBLEMÓW Z DOSTAWAMI GAZU? Wstrzymanie dostaw gazu ze Wscho- du na skutek kon fl iktu rosyjsko-ukra- ińskiego wpłynęło na zmianę postawy System przesyłowy gazu krajów środkowoeuropejskich i Bałkanów, wła- Mapa 1. Rurociągi transportujące gaz ze Wschodu dla „nowych krajów” Unii Europejskiej. ROSJA BIAORU NIEMCY POLSKA CZECHY UKRAINA SOWACJA AUSTRIA A WGRY SOWENIA RUMUNIA CHORWACJA ACJA ACJA CJA C A BONIA i i HERCEGOWINA BONIA SERBIA SERBIA HERCEGOWINA WOCHY BUGARIA R IA ALBANIA A MACEDONIA GRECJA TURCJA Gazocigi, których ok. poowa udziaów posiada Gazprom Gazocigi, które nie s wasnoci Gazpromu Źródło: Opracowanie BBN. 82 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE I – 2011 / 17 AU TRIA A A S R A A AUSTRIA A AUSTRIA RUMUNIA AAACCCJA AA S SERBI BUGAR I A BUGAR A R A IA MACEDONIA Gazociągi, w których ok. połowę udziałów posiada Gazprom Gazociągi, które nie są własnością Gazpromu ściwie w niewiele zmienionym kształcie korzysta z gazociągów wybudowanych przed ok. 40 laty, gdy istniała Rada Wza- jemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Kraje zrzeszone w tej konkurencyjnej wobec Europejskiej Wspólnoty Gospo- darczej (EWG) organizacji kupowały gaz w Związku Radzieckim i otrzymy- wały paliwo z centralnych gazociągów przesyłowych. przepustowości, umożliwiających za- kup surowca od innego niż Federacja Rosyjska producenta. Jedynie Czechy, Słowacja i w ograniczony sposób Węgry mogą kupować znaczące ilości surow- ca z Zachodu. Z tej perspektywy widać, że odziedziczony po okresie komuni- stycznym system rurociągów gazowych determinuje kierunek dostaw i tym sa- mym utrzymuje wysoki poziom uzależ- nienia „nowych krajów” UE od dostaw gazu z Rosji 2 . Z tego powodu wybudowano magi- strale gazowe łączące syberyjskie zło- ża gazu z poszczególnymi republikami dawnego ZSRR i prawie wszystkimi europejskimi państwami tzw. bloku so- cjalistycznego. Powstał system trans- portowy o położeniu równoleżniko- wym, umożliwiający tłoczenie surow- ca ze Wschodu na Zachód. Po upadku dwubiegunowego świata, gaz z Fede- racji Rosyjskiej, nadal docierał roz- budowanym systemem gazociągowym przebiegającym przez Ukrainę, gdzie znajdują się odnogi transportujące su- rowiec do kolejnych odbiorców: Czech, Słowacji, Polski, Rumunii, Bułgarii, na Węgry, do wschodniej części Nie- miec, a wcześniej dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej (kraje nad- bałtyckie także są uzależnione od do- staw z Rosji). W czasie ostatnich 20 lat w krajach Europy Środkowej nie zbu- dowano portów do odbioru gazu skro- plonego ani nowych rurociągów o dużej Zupełnie odmienną koncepcję budo- wy systemu gazowego przyjęły przed wieloma laty kraje „starej” Unii Euro- pejskiej. Większość tych państw kon- sekwentnie planowała swoje systemy gazociągów przesyłowych tak, aby kupować surowiec od co najmniej kil- ku różnych producentów. Wychodzono bowiem z założenia, że do obowiązków każdego z państw należy zapewnienie sobie dostaw potrzebnych surowców. Narodowe koncerny energetyczne budo- wały własne sieci rurociągów, uwzględ- niając rządowy postulat dywersy fi kacji źródeł dostaw. Gdy ponad 30 lat temu odkryto bogate złoża surowca na Morzu Północnym i na arktycznych wodach należących do Norwegii, nastąpił wiel- ki wzrost liczby inwestycji. Na morskim dnie ułożono kilkanaście rurociągów dostarczających gaz do Danii, Republi- ki Federalnej Niemiec, Belgii, Holandii, 2 Poziom uzależnienia od dostaw gazu ze Wschodu: Bułgaria – 96 proc. Czechy – 78 proc. Litwa – 97,4 proc. Łotwa – 100 proc. Słowacja – 96,4 proc. Węgry – 71 proc. Rumunia – 15 proc. (85 proc. to wydobycie własne). Wyliczenia własne na podstawie: BP Statistical Review of World Energy , June 2010. I – 2011 / 17 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 83 Włoch i Wielkiej Brytanii. Jednocześnie zbudowano nowe gazociągi na dnie Mo- rza Śródziemnego umożliwiające import surowca z północnych wybrzeży Afry- ki (Algieria). Kolejna rewolucja miała związek z upowszechnieniem technolo- gii Lique fi ed Natural Gas (LNG) 3 . Budo- wa terminali regazy fi kacyjnych umoż- liwiła sprowadzanie surowca drogą morską od nowych producentów, przede wszystkim z Afryki i z Bliskiego Wscho- du. LNG w dużych ilościach zaczęła im- portować m.in. Hiszpania, a także Wiel- ka Brytania, Francja i Włochy. się z negocjacji i nie kupi surowca z in- nego kierunku. Porównując te dwa opisane wyżej modele można zauważyć, że polski rynek dostaw gazu jest znacznie bliż- szy strukturze dominującej w krajach dawnej RWPG. Polska sprowadza gaz w przeważającej ilości ze Wschodu, a to, co odróżnia nas od większości są- siadów, to produkcja własna sięgająca ok. 1/3 zapotrzebowania. Jedyne połączenie gazowe z Niem- cami, choć umożliwia ograniczone zróż- nicowanie kierunków dostaw (import tym szlakiem jest niewielki), to jednak nie dywersy fi kuje źródeł dostaw gazu. Z Niemiec do Polski płynie bowiem ro- syjski gaz słany przez Ukrainę, Słowa- cję i Czechy. Tak ukształtowana geo- gra fi a gazociągów uzależnia nasz kraj i inne środkowoeuropejskie państwa od dostaw z jednego kierunku i tym samym umożliwia rosyjskiemu Gazpromowi utrzymywanie dominującej pozycji. W handlu gazem zasady wolnego rynku miały bezpośredni wpływ na róż- norodność źródeł i szlaków dostaw su- rowca (dywersy fi kacja), co wzmacnia bezpieczeństwo energetyczne. Odbiorcy mają bowiem możliwość zastąpienia su- rowca od jednego wytwórcy zwiększo- nym importem od innego producenta. Pozwala to skutecznie negocjować wa- runki kontraktów, a producent surowca nigdy nie wie, czy kupujący nie wycofa Wykres 1. Polski rynek gazu 4 Polska – struktura rynku gazu wydobycie własne 30% Niemcy 6% Rosja 64% Źródło: Opracowanie własne na podstawie BP Statistical Review of World Energy , June 2010. 3 LNG – gaz ziemny w postaci ciekłej o temp. poniżej –162°C (temperatura wrzenia metanu, głównego składnika LNG). Podczas skraplania objętość redukuje się 630 razy. 4 Trzeba nadmienić, że uzależnienie od dostaw ze Wschodu jest wyższe, niż wskazuje wyliczenie, bowiem surowiec sprowadzany z Niemiec jest gazem rosyjskim, sprzedawanym Polsce przez nierosyj- skiego pośrednika. 84 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE I – 2011 / 17 Mapa 2. Kierunki dostaw gazu do Polski LITWA ROSJA RUROCIG JAMA BIAORU NIEMCY POLSKA CZECHY UKRAINA SOWACJA Gazocigi, których ok. poowa udziaów posiada Gazprom Gazocigi, które nie s wasnoci Gazpromu Źródło: Opracowanie BBN. Ta specy fi ka dotyczy większości „no- wych” państw UE. Kraje te wraz z Au- strią importują z Rosji rocznie ok. 42,2 mld m 3 gazu, czyli ponad 1/3 całej sprze- daży Gazpromu do UE 5 . Państwa regionu odbierają surowiec z gazociągu „Brater- 5 Są to: – Austria – 5,8 mld m 3 , – Bułgaria – 3,1 mld m 3 , – Czechy – 6,6 mld m 3 , – Polska – ok. 9,0 mld m 3 (wraz z gazem kontraktu z RUE), – Rumunia – 3,5 mld m 3 , – Słowacja – 5,6 mld m 3 , – Węgry – 8,9 mld m 3 . Wszystkie dane w: BP Statistical Review of World Energy , June 2009, za: sets/bp_internet/globalbp/globalbp_uk_english/reports_and_publications/statistical_energy_re- view_2008/STAGING/local_assets/2009_downloads/statistical_review_of_world_energy_full_re- port_2009.pdf I – 2011 / 17 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 85 Gazociągi, w których ok. połowę udziałów posiada Gazprom Gazociągi, które nie są własnością Gazpromu [ Pobierz całość w formacie PDF ] |